لخّصلي

DOKUNMA – BASIÇ DUYUSU
Deriye dokunulduğunda oluşan duyudur; deri ve basınç duyularının kombinasyonundan meydana gelir. Deriye bir kaç pamuk lifi ile dokunulursa basınç duyusundan ayrı bir duyu meydana gelir, buna dokunma duyusu denir. Dokunma duyusunun bağımsız bir duyu olduğunu destekleyen kanıt özellikle, bazı patolojik oluşumlarda, dokunma duyusunun ortadan kalkmasına karşılık basınç duyusu baki kalır. Deriye dokunulduğunda oluşan ve kıllı deri kesimlerinde daha belirgin olup dokunma duyusundan farklı nitelikte bulunan duyu, basınç duyusudur. Basınç duyusu için gerekli olan, yapılan basıncın derinin basınç yapılan kesiminde biçim değişikliğine yol açmasıdır. Deride biçim değişikliğine sebep olan çekme etkisi de basınç duyusu oluşturur. Deri yüzeyinin bütününe basınç yapıldığında basınç duyusu olmaz. Örneğin atmosferin derimizin her cm2 ne bir kg lık basınç yapmasına rağmen basınç duyumu meydana gelmez, diğer yandan su altında her 10 m derinlik bir atmosfer basınç artışına sebep olduğu halde basınç duyusu oluşumuna rol oynamadığı gibi, iç basıncı kontrol altında olmayan bir uçakla yükseklere çıkıldığında da basıncın azalmasından ileri gelme, her hangi bir uyum alınmaz.

Bedenimizin bir kesiminde basınç duyusunun oluşması diğer kesimlerine nazaran farklı basınç etkisine maruz kalmasına bağlıdır. Eğer parmağımızı cıva dolu bir kaba batırırsak parmağın cıva kabı içindeki bütün kesimlerine basınç yapılmasına karşın biz yalnız hava ile civanın buluştuğu yüzeyin halka biçimindeki sınırında basınç duyumu alırız. Genişçe bir deri alanına uzun süre basınç yapılırsa artık basınç duyumu alınmaz. Bir başka ilginç durum da bedenin her hangi bir kesimine yapılan basıncın, basınç hissedilmekte iken, kaldırılması halinde o kesimde bir süre basınç intibaının alınmasıdır. Örneğin, başına ağırlık konulan kişinin başından o ağırlık kaldırılırsa, kişi ağırlığı hissetmekte devam eder. Uyumun böyle olmasının sebebi duyu organının tembelliğidir.
Meissner ve Pacini cisimcikleri hızlı, Merkel diskleri ile Ruffini sonlanmaları yavaş uyum yapan dokunma reseptörleridirler. Dokunma reseptörlerinin en bol bulunduğu yer parmak ve dudak derisi iken gövde derisinde nisbeten saçılmış haldedırler. Kılsız bölgelerdeki deri altı dokularına ek olarak kıl folliküllerinin çevresinde de çok sayıda reseptör bulunmaktadır. Bir kıl hareket ettiğinde bu kıl follikülün kenarına göre bir kaldıraç gibi çalıştığından kıllara yaptırılan hafif bir hareket follikülleri kuşatan sinir uçları üzerine görece güçlü bir uyarı oluşturacak şekilde büyütülür. Dokunma reseptörlerinden kalkan impulslan merkezi sinir sistemine ileten Aβ duysal lifler ile ve bazı dokunma impulsları C lifler aracılığı ile de iletilir.

Dokunma bilgisi hem lemniskal hem de anterolateral yollardan iletildiğinden sadece çok yaygın lezyonlar dokunma duyusunu tümüyle ortadan kaldırabilir. Arka kolonlar tahrip edildiğinde titreşim duyusu ile durum duyusu kaybolur, dokunma duyusunun eşiği yükselir ve derideki dokunmaya duyarlı alanların sayısı azalır.
Dokunma eşiğindeki yükselme ve derideki dokunma noktalarının sayısındaki azalma spinotalamik traktusların kesilmesinden sonra da görülürse de dokunma duyu kaybı hafiftir ve dokunmanın lokalize edilebilmesi normal kalır. Lemniskal sistemde taşınan bilgi, taktil uyaranların ayrıntılı lokalizasyonu, uzaysal formu ve temporal kalıbı ile alakalıdır.